Onderstaand de overweging die ik schreef bij gelegenheid van de jaarlijkse ontmoetingsviering van de commissie Landbouw en Samenleving van de ZLTO in het Rijk van Nijmegen. Deze activiteit tussen Kerst en Oud en Nieuw ging eind 2020 niet door. Ik geef ze mijn lezers mee als Nieuwjaarsboodschap.

Ik heb de afgelopen jaren vaker gesprekken gevoerd zoals het volgende…

‘Jij hebt makkelijk praten pastor. Jij hebt je zorgen verkocht – zorgen die je had toen je nog één van ons was, toen je boer was. Jij bent gaan studeren en denkt het nu allemaal beter te weten. Al helemaal vanuit die kerk. Door met Kerst mooi te praten van licht uit de hemel van alzo hoge, vrede op aarde, vanuit een boek waar steeds minder mensen in geloven. En je maakt het nog vreemder, door die geboorte die niet kan – dat weet jij zelf ook wel. Hoe kan nou een meisje van 14 zonder seks te hebben gehad een baby krijgen? En die baby blijkt zo bijzonder, dat hij de wereld gaat redden. Ik geloof niet meer in dat soort sprookjes.
Ik zit – samen met mijn collega-boeren – in het échte leven, in de échte wereld. Wij voeden ons land, wij voeden de wereld, wij verdienen onze boterham op eigen kracht. Wij hebben de meest duurzame landbouw van de héle wereld. En nóg is het niet goed… Daarom ook protesteerden we, voordat de coronacrisis uitbrak, op het scherpst van de snede. Die onzinverhalen over stikstof en inkrimpen van de veestapel moeten nou maar eens eindelijk voor eens en altijd naar de prullenbak.’

Tot zover een gesprek, of beter: een reactie die ik vaker krijg. Het is een reactie vanuit een cultuur die gedomineerd wordt door economische belangen. En wel zó sterk dat er geen enkele reflectie mogelijk is, geen enkele twijfel bij de realiteit – die in werkelijkheid nogal complex in elkaar steekt.
Ik word niet snel boos, ook niet op deze boer. Omdat ik snáp waarom hij dit tegen mij zegt: elk mens die het moet doen met een gebrek aan perspectief, kan zomaar gekke sprongen maken.
En als veel boeren iets te klagen hebben dan is dat bijna altijd terecht. Zo weinig begeleid als ze worden vanuit hun kwetsbaar gemaakte positie. Zo weinig waardering voor het dragen van dagelijkse zorgen. Zo weinig inkomen vaak voor de uren die gemaakt worden…

Heb ik makkelijk praten?

Ik zeg altijd dat ik op een bepaald moment in mijn leven een balans heb opgemaakt en van daaruit misschien wel meer ondernemer ben geworden dan daarvoor. Ik kijk niet neer op mijn verleden; ik ben er trots op. Trots is een grote kracht, net als moed, mits ingebed in een groter geheel.
Ook de landbouw is ingebed in een groter geheel, maar wel een eenzijdig geheel: veelal belangen gestuurd. Was dat vroeger anders? Vaak niet en soms wel. Als ik oude stukken lees ten tijde van de opkomende coöperaties gaat het niet over ‘de wereld voeden’ maar gaat het over ‘de boerenstand op peil houden.’ De kracht van het individu is altijd direct afhankelijk van de omringende én dragende gemeenschap. Precies daar is veel mis gegaan in de afgelopen halve eeuw. De boerengemeenschap is verzwakt.

Exact hetzelfde geldt voor de kerk. Een ieder wordt tegenwoordig geacht het leven zelf uit te zoeken en gelooft wat hij of zij wil geloven. Wie geluk heeft, kan bouwen vanuit een degelijke thuissituatie. Wie pech heeft is overgeleverd aan het toeval en aan de gekregen talenten.
En voor iedereen klinkt met Kerst diezelfde blijde boodschap: dat God mens is geworden. En wel op een bijzondere wijze, als een geheel afhankelijk mensenkind. Dat er geen plaats is om geboren te worden houdt het onmogelijk geachte niet tegen.
Het is een rijkdom om de eeuwenlang mondeling overgeleverde verhalen in de Bijbel serieus te nemen als richtinggevend in je leven. Te beginnen bij de kernverhalen: Kerstmis – licht in de wereld en Pasen – dat de dood nooit het laatste woord kan hebben.

Ook in de oudheid waren er mensen die leefden in uitzichtloos geachte situaties. En elke keer weer klonk er een stem, door een profeet, om de weg voor de Heer te bereiden en je levensweg recht te maken. Bekeren is niets minder dan realiseren dat je mens bent, feilbaar, je mag fouten maken. Bekeren is opnieuw beginnen, het licht van de Levende toelaten, aarden als mens en doen wat je talenten je ingeven.

Tot slot. Het thema van deze ontmoetingsviering luidt: maar hoe dan? Eigenlijk weten we het wel maar waren we het vergeten. Druk als we allemaal meer en minder zijn met overleven. We moeten allemaal zoveel. Maar ‘moet’ er echt zoveel?
Het ‘hoe?’ uit het Kerstverhaal is het leren kijken met de ogen van een pasgeborene. En dat ontwapenende, sturend laten zijn in je leven van alledag. Menswording toen, menswording nu, tot in de eeuwen der eeuwen, Amen.

(Foto: fragment uit strip Dingeman, Trouw 2017)

Jack Steeghs