Zomervakantie in eigen land: wij bezochten dit jaar maar liefst drie Werelderfgoederen. Eentje wil ik er graag uitlichten: de Kolonie van Weldadigheid in Frederiksoord.

Mijn aandacht werd getrokken door de berichtgeving omtrent het kandideren van de Koloniën van Weldadigheid en de Nieuwe Hollandse Waterlinie (Voor de volledige lijst van erfgoederen in Nederland klik hier) – eind juli blijken beide kandidaten daadwerkelijk het predicaat ‘werelderfgoed’ te verkrijgen.

De droom van generaal van den Bosch

De Kolonie van Frederiksoord is een bijzondere, want de eerste uit een reeks van zeven. Gedreven door de erbarmelijke levensomstandigheden aan het begin van de 19^e eeuw (hoge werkloosheid, armoede, slechte hygiëne) ziet generaal Johannes van den Bosch een maatschappelijk ideaal voor zich: als we nou de werklozen met potentie werk geven in een gebied dat nu nog onontgonnen is?

Hij ziet het ‘lege’ Drentse land op de grens met Overijssel en Friesland als een plek van nieuwe hoop voor de uitverkoren kolonisten, maar ook om betere vormen van samenleven uit te proberen met een uitgekiende wijze van zelfvoorzienende landbouw – van den Bosch paste kennis toe die hij eerder opdeed als plantage-eigenaar in Oost-Indië.

Zo ontstaat er vanaf 1818 een proefkolonie waarvoor 52 gezinnen uit het hele land worden uitgenodigd om als het ware opnieuw een samenleving te bouwen volgens een uitgekiend plan, waarbij elk gezin een nieuwe kleine boerderij, akkerland en gereedschappen krijgt met als tegenprestatie: het voortbrengen van vruchten. Voor de kinderen is er dagonderwijs, er komt een kerk en bij ziekte worden er voorzieningen getroffen. En dat alles tachtig jaar voordat er in ons land sprake is van een verzorgingsstaat!

Het hele plan wordt door van den Bosch nauwkeurig omschreven en door medewerkers begeleid. Wat niet eenvoudig blijkt: mensen die daar niet voor zijn opgeleid lange dagen op het land laten werken; ook vallen oogsten regelmatig tegen en blijkt het vruchtbaar maken van arme grond een grote uitdaging; basisregels waar de kolonisten zich aan moeten houden worden regelmatig met voeten betreden, waardoor de generaal soms hard moet ingrijpen…

Uiteindelijk mislukt het ideaal van compleet zelfvoorzienend worden maar blijven de geleerde levenslessen recht overeind staan als een paragraaf uit de canon van onze vaderlandse geschiedenis.

Jack Steeghs