Ruim 2 ½ jaar geleden overleed ons pap, 2 jaar werd gaandeweg duidelijk dat ons mam niet meer naar huis kan komen en de jaren die voor haar liggen mag verblijven in een woon- zorgcentrum. ‘Dat zijn best veel veranderingen in korte tijd’, bedenk ik als enig kind, die vele jaren met hen leefde en werkte… Een blogserie over levenslessen van vroeger voor NU (17).

In mijn herinnering is tijd op de boerderij een vriend voor het leven. Tijd is een gegeven. Dat verandert vanaf eind van de jaren zestig vrij snel. Tijd wordt een soort van ‘onuitgesproken productiefactor’. Met de gevolgen daarvan zitten we nu nog altijd.

Tijd kan niet gewonnen worden of ingehaald. Tijd kun je alleen maar benutten. En als je zelf niet kiest… vult de tijd zich als vanzelf… Lummeltijd kan ook nuttig zijn. Om je gedachten te verzetten, jezelf niet voorbij te hoeven lopen. Zo is het vele generaties gegaan. Vooral ingegeven door samenwerken op piekmomenten zoals de oogst. Handwerk met elkaar, eten en drinken met elkaar.

Ik herinner me van mijn kinderjaren dat het bij ons altijd te druk was, altijd handen tekort, van vroeg tot laat vol zitten met veldwerk en stalwerk, nooit echt tijd voor jezelf of elkaar. Op een gegeven moment treffend geïllustreerd door het veranderde dagelijkse gebed aan tafel: een bliksemsnel kruisteken zonder stilte. Zo, aan onze plicht is voldaan…

Vanaf eind jaren zestig lijkt de gegeven tijd meer maakbaar te worden. Het is de tijd van de ruilverkaveling. Persoonlijke keukentafelgesprekken over toekomst leiden voor mijn ouders het einde van de rundveestapel in. We verwelkomen de varkenshouderij. Wat een feest. Ik kan me van die tijd af alleen maar vooruitgangsdenken herinneren. Meer aantallen, efficiënter en gezonder werken, mooiere spullen, meer verdiensten. Wat wil een mens nog meer? Een zee aan tijd voor onze voeten. En we gaan er nog in geloven ook.

Na een jaar of vijftien wordt ook binnen de landbouw duidelijk dat er keerzijdes zijn: we horen geluiden over ‘teveel mest op de akkers’. De tijdgeest om het erf heen verandert. Tijd is onze grote vriend, net als gegroeid ondernemerschap en onze gezamenlijke winstpotentie. Ten koste van? Nee, zo zien we dat niet binnen de landbouw. We proeven aan kansen die velen aangrijpen en met hard werken tot een succes maken. De tijd is naar onze hand gezet en daar mag elke boer trots op zijn.

Dat er in de maatschappij een bewustwordingsproces op gang komt wordt relatief laat onderkend en in eerste instantie met een verdedigingslinie opgevangen. In zo’n fase is het belangrijk om tijd te kopen. Want wat langzaam als een succesformule op gang komt, vanuit een breed gedragen individuele verantwoordelijkheid, dat kan onmogelijk in enkele jaren omgebogen worden tot… Ja, tot wat? Dat is het punt in het huidige tijdsgewricht. Er is geen stevig gedeelde visie over toekomst. Er speelt heel veel langs elkaar heen waar ieder mens grip op wenst maar niet zomaar krijgt.

Toen keerde hij terug naar de plaats

waar hij gemaakt was, de mens, op de aarde

en hij huilde om de tijd die voorbij was gegaan…

Daarna stond hij op, de mens,

en ging naar een ander mens, naar velen, en zei:

Zullen we toch maar samen?

We leven kort, maar we hebben een zee van tijd.

(Uit: ‘Ik neem een woord’, Gooi & Sticht 1986)

---

(Bij de foto: het binnenwerk van opa’s klok, huwelijkscadeau in 1925, ze tikt nog steeds de seconden, minuten en uren die ons gegeven worden…)

---

Jack Steeghs