Soms herneem ik werken uit het verleden. Om mezelf scherp te houden. De huidige coronacrisis bijvoorbeeld heeft het afgelopen jaar vooral het accent gelegd op het alarmerende karakter – om ervoor te zorgen dat maatregelen worden opgevolgd. Veel minder nadruk lag er op het palet aan kansen om ‘onze economie’ te ontdoen van ‘weeffouten’ (alsof je daarmee geen mensen kunt motiveren). Het allerbelangrijkste in elke crisis lijkt mij de nadruk op kansen. En al helemaal op het platteland.

Bijna twintig jaar geleden schreef ik voor mijn studie onderstaande paragraaf voor het vak Ethiek:

Crisis op de boerderij: economische efficiency – verlangen naar menswaardigheid
Een crisis is niet hetzelfde als een uitzichtloze situatie. Crisis is meer een verwarrende toestand waarin het oude niet meer voldoet en het nieuwe nog geen realiteit is. Ieder mens herkent deze crisiservaring min of meer uit de eigen puberteit. Voor de huidige crisis van boeren en tuinders is het bijzondere dat zij als agrarische sector in een crisis verkeren terwijl de gemiddelde burger in een welvarend land leeft. Hoe kan dat nu?
Naar mijn idee heeft deze crisis in de kern alles te maken met de botsing van twee grote bewegingen: de wereldwijde vliegwielbeweging van de economische efficiency en het plaatselijk gewortelde verlangen van mensen naar een eigen waardigheid, los van hun economische positie.
Vooral in plattelandsregio’s is die menswaardigheid altijd sterk ingebed geweest in het dagelijkse economische verkeer. Menig dorpswinkel had allang geen bestaan meer als ze geen extra service zou verlenen die in verstedelijkte regio’s ondenkbaar is, zoals bijvoorbeeld het bekende schriftje achter de kassa.
Het gaat mij te ver om economische efficiency weg te strepen ten gunste van bijvoorbeeld kleinschalige ruilhandel. De gemoderniseerde economie brengt ons daarvoor teveel zegeningen. Het gaat er mij hier om dat er kanttekeningen bij economische efficiency te plaatsen zijn. Kanttekeningen die bij boeren en tuinders vaak hard binnenkomen, juist omdat zij aan het begin van de voedselketen staan. En daardoor gedwongen worden om ook in de economische beweging naar grootschaligheid mee te gaan of… iets anders te gaan doen. Want keuzen zijn er altijd, dat is inherent aan een crisis.

Ik verbaas me ontzettend dat er nog steeds vooral eenzijdig naar een crisis gekeken wordt…

Omarm veranderingen als behorend bij het leven
Wegen lopen soms dood, mensenlevens zijn niet al te voorspelbaar, een eens veelbelovende economische sector kan krimpen of zelfs verdwijnen, zekerheden die een generaties lang gegarandeerd zijn kunnen dat opeens niet meer zijn, ziektes die uitgeroeid leken kunnen weer opspelen, een samenwerking die lang goed gaat kan verslechteren…

Veranderingen horen bij het leven. Privé leert ieder mens dat. Maar als het gaat om economische prestaties lijkt het alsof alsmaar stijgende grafieken nog steeds de norm zijn. Dat is net zo onmogelijk als alsmaar blijven inademen.

Wat er nodig is
Daarom ook is een stevige overheid belangrijk – zeker in een tijd waarin de samenleving in rap tempo verandert. Daarom is een betrouwbare politiek belangrijk – bestaande uit mensen die gaan voor hun idealen, eerlijk zijn en niet te bang. Daarom is een fatsoenlijk en innovatief bedrijfsleven belangrijk – bedrijven die werk genereren dat waardig is, waar ieder mens van leven kan. Daarom is goede en voor iedereen haalbare scholing en gezondheidszorg belangrijk – geen eenzijdig marktmodel met enkele winnaars en velen in de wachtkamer. En uiteraard een goed politieapparaat en leger om de vrede te behoeden en bewaren. En laten we het beste bewaren voor het laatst – want werkzaam op al die terreinen waarbij alle menselijke handelen gewoonweg tekort schiet: Godshuizen.

Jack Steeghs