Het vraagstuk van ‘boer blijven’ lijkt steeds actueler te worden. Daarbij is het leerzaam om af en toe in het verleden te duiken en ervaringen van weleer te hernemen met de blik van nu. Zo stuitte ik onlangs op aantekeningen van bijna dertig jaar geleden, door mij als aankomende boer gemaakt op een avond georganiseerd door de Rabobank in samenspraak met de Sociaal Economische Voorlichtingsdienst…

Het is een grote kunst om boer te worden. En het is een steeds grotere kunst om boer te blijven. Het vraagt veel om ‘zelfbewust en weloverwogen met beide benen op de grond te blijven’ als de wereld rondom de boer in rap tempo verandert. Onderstaand woorden uit 1994 met commentaar vanuit het heden.

Het valt me nu direct op hoe bevoogdend onderstaande handreikingen klinken, net als de neiging van agrarische organisaties om ook de meer collectieve verantwoordelijkheden eenzijdig op de schoot van de boer te leggen…

Tien punten om boer te kunnen blijven (‘Tien Geboden’):

• ‘Je bent vrijgezel of hebt een meelevend gezin’ – Ja, zo concreet kunt je er nog steeds naar kijken. Alleen red je het niet als boer. Je hebt mensen om je heen nodig die je bemoedigen en meehelpen als dat nodig is. Ik voeg daar nu aan toe: je hebt je naasten ook nodig voor tegenspraak. Want het meedenken van buiten je erf wordt steeds minder vanzelfsprekend en als het gebeurt is het vaak zonder al teveel inlevingsvermogen. Wees op je hoede!

• ‘Heb voldoende eigen vermogen’ – Ja, een tijdloos gebod.

• ‘Zorg voor voldoende bedrijfsomvang of uitbreidingsmogelijkheden’ – Op dit punt worden boeren individueel overvraagd omdat ze dit steeds minder zelf kunnen regelen. Hier zijn landbouwkoepels, banken en toeleveranciers/afnemers aan zet en hier is de overheid aan zet. Met als belangrijkste vraag: hoeveel ruimte is er in ons land voor de diverse sectoren? Wanneer is vol echt vol? En hoe verdelen we de koek eerlijk? Een handreiking waar elke boer aan kan werken: nieuwe plaatselijke samenlevingsverbindingen scheppen toekomst dichtbij huis en maken minder kwetsbaar.

• ‘Geen bedrijf in een gebied met ecologische belemmeringen’ – Tja… dit ‘gebod’ laat zich in ons land steeds meer omkeren: waar zijn geen of acceptabele ecologische belemmeringen voor een gangbaar bedrijf?

• ‘Boeren hebben voldoende IQ, management-feeling en vakmanschap nodig’- Ha ha, vanzelfsprekend. In 1994 speelde volop het vraagstuk ‘van boer tot ondernemer’. Ik zie nu dat dit ondernemende aspect op sommige plekken zover is doorgeschoten waardoor het boerenambt bijna samenvalt met ondernemerschap. Dat is het niet, vanwege alle voorwaarden waar de boer zelf geen of weinig invloed op kan hebben. En vergeet het sturen op inhoud niet, het eigene van het boer-zijn (altijd afhankelijk door het werken met levende materie en beperkte houdbaarheid).

• ‘Boeren hebben bij voorkleur geen hobby’s die veel geld kosten’ – Bevoogdende woorden voor eenmansbedrijven. Als je hoofdelijk aansprakelijk bent kan een dure hobby je de kop kosten.

• ‘Je bent als boer geen automatiseringsfreak’ – in sommige sectoren is het tegenovergestelde gebeurd: een noodzaak om met een intensief bedrijf uit te kunnen breiden (in de ogen van veel boeren: ‘boer te kunnen blijven’). Zie daarmee meteen de bizarre tegenstrijdigheden waarmee menig boer zich door de jaren heen staande moet zien te houden…

• ‘Je bent geen doe-het-zelf of machinegek’ – Ik snap wat bedoeld wordt maar zie dit ‘gebod’ nu eerder tegenovergesteld: liefhebberij is belangrijk om het vol te kunnen houden. En, allround zijn, veel zelf op kunnen lossen vergroot je overlevingskansen.

• ‘Je bent geen fokkerij-illusionist’ – een beetje zoals het voorgaande ‘gebod’.

• ‘Je bent geen koopjesdwarrelaar’ – nee, natuurlijk niet. Maar wat moet je als het hemd nader is dan de rok?

Boer blijven of niet. Het is van alle tijden om te werken aan deskundigheid. Maar, anders dan ik in een eerder leven leerde, zit deskundigheid niet alleen in het vermogen om te maken, het zit net zo in het vermogen om te laten… Op deze plek verwijs ik graag opnieuw naar ‘een deskundigheid met lege handen’.

(Foto: visual hunt, Mohammad Reza Amani)

Jack Steeghs