Los van de urgentie dat we teveel vee in ons land hebben (zoals we van zoveel teveel hebben) voelt het hoogst ongemakkelijk om als ex-boer te zien hoe een al jaren kwakkelende politieke besluitvorming de gemakkelijkste weg kiest boven de zorgvuldige. Onderstaand een inzicht vanuit sociaalwetenschappelijk perspectief.

De wijze waarop de landbouw in de stikstofcrisis door de overheid in de hoek wordt gedrukt leert mij inzien hoeveel gebrek we met elkaar hebben aan een passend handelingsrepertoire. Ik zie dat er in de politiek-bestuurlijke arena paniekvoetbal wordt gespeeld om een al jaren uit de pas lopend stikstofdossier op orde te krijgen. Ik mis het weloverwogen zoeken naar een goede insteek en daar consequent naar handelen. Vorige week schreef ik over vier vormen van aandacht (met dank aan een van de studieochtenden van Andries Baart). Ik herneem ze vanuit de geste van een bevriende predikant die me vraagt om deze vier vormen uit te werken naar een praktijksituatie. Bij deze!

Vier vormen van aandacht

1. Aandacht als focus op dat wat je nu doet (de bekendste betekenis)
2. Een meer verstrooide, ‘diagnosticerende’ aandacht (waarbij de aandacht om-en-om over meerdere taken verdeeld wordt)
3. Langdurige aandacht (een taak lang vol houden totdat de klus helemaal geklaard is)
4. Verdeelde aandacht (aandacht die tegelijkertijd aan meerdere zaken wordt gegeven)

Het stikstofdossier vanuit sociaalwetenschappelijk perspectief

1. Focus:

Het op orde krijgen van de Nederlandse stikstofboekhouding is belangrijk en nodig. Vraag is hoe je vanuit de overheid een verstandige aanzet doet als uit studies blijkt dat de landbouw een forse bijdrage moet leveren. Gemakkelijk wordt over het hoofd gezien dat boerengezinsbedrijven met elkaar een zeer gemêleerde groep vormen van individuele ondernemers in verschillende sectoren, regio’s en in verschillende fases van hun carrière; gezinsbedrijven die je onmogelijk als één groep kunt benaderen. Is het dan logisch om meteen af te kondigen dat een fors percentage boerenbedrijven weg zal moeten? Momenteel proef ik dat de meeste aandacht gefocust wordt: er is een urgentie en die moet onmiddellijk (juridisch) worden aangepakt. Maar daarmee worden urgente persoonlijke vragen op ieder boerenerf weggezet als ondergeschikt en worden mensen en andere naaste betrokkenen tot slachtoffer gemaakt, ondergeschikt aan een hoger doel: een kloppende Nederlandse stikstofboekhouding.

2. Diagnose:

Een houding die vanuit de overheid veel meer recht doet aan de boerenpraktijk is de diagnosticerende aandacht. Dat is een gerichtheid die breder kijkt en meer geduld heeft. Waar bij elk beleidsvoornemen meerdere sectoren uit de samenleving worden meegenomen en in elke berichtgeving aangesproken waardoor er gewerkt wordt aan draagkracht met elkaar: naast land- en tuinbouw zijn bijvoorbeeld ook industrie, luchtvaart en verkeer aan zet. Een diagnosticerende aandacht neemt meer tijd en schept duidelijke kaders. Deze vorm van aandacht weegt het aantal banen mee, net als economische belangen (van multinationals) maar laat het stikstofdossier geen groepen ‘gijzelen’. Deze vorm van aandacht kijkt ook breder dan naar stikstof: naar de bekleding van ons landschap, naar de mentaliteit die boeren aan de samenleving toevoegen, naar de rijkdom om zoveel mogelijk voedsel op eigen bodem te laten groeien, naar de leefbaarheid en het onderhoud van het steeds dunner bevolkte platteland.

3. Volhoudbaar:

Een hele lastige voor elke overheid is het over de eigen termijnen handelen. Daarom is vertrouwen belangrijk. Met andere woorden: deze vorm van aandacht houdt de langere termijn scherp in het oog. Niet over vier jaar maar over een tijdspanne van misschien wel honderd jaar. Voor deze insteek is het nodig veel verantwoordelijkheid aan individuele boeren te geven, omdat dat nou juist een van de kernkwaliteiten van deze beroepsgroep is. Voor deze insteek is het ook nodig om een ongemakkelijke boodschap positief en uitdagend te brengen. Zo van: we hebben teveel stikstof en wensen met elkaar een gezonde aarde door te geven aan volgende generaties. Wat zou er op dit erf kunnen? En wat heeft u daarvoor nodig? Waar loopt u tegenaan? En dan als overheid bij elk antwoord gericht meedenken en oplossingen (en geld) aandragen.

4. Verdeeldheid:

Aandacht die over vele beleidsterreinen wordt verdeeld geeft gemakkelijk teveel speelruimte aan economische belangen. Deze vorm van aandacht met te weinig focus is veelvuldig aanwezig op de werkvloer van beleidsmakers en politici. In een ongelijk speelveld met vele marktpartijen en grote economische belangen is verdeeldheid een opstapje naar onrechtvaardig handelen. Hier heeft geen enkele boer of tuinder baat bij.

(Foto: pixabay)

Jack Steeghs