Bijna 3 1/2 jaar geleden overleed ons pap, ruim 2 ½ jaar geleden werd duidelijk dat ons mam niet meer naar huis kan komen en de jaren die voor haar liggen mag verblijven in een woon- zorgcentrum. ‘Dat zijn best veel veranderingen in korte tijd’, bedenk ik als enig kind, die vele jaren met hen leefde en werkte… Een blogserie over levenslessen van vroeger voor NU (27).

Wie met de ogen kijkt van het boerengezin waar ik uit voortkom leeft tegenwoordig in een hoogst merkwaardige tijd. Veranderingen horen bij het leven en worden in de cultuur waarin je opgroeit verder gedragen in de levende generatie. Dat vertrouwde beeld verandert na de oorlog nogal bruusk en lijkt zich met elke nieuwe generatie te versnellen, zeker op het platteland. Mijn opa en oma krijgen te maken met moderne verworvenheden zoals telefoon, stromend water en de mechanisatie van handenarbeid, mijn ouders gaan als eerste generatie serieuze schulden aan, verbouwen de boerderij en gaan mee in de opkomende markt van de intensieve veehouderij: slechts één generatie verder doe ik de boerenschuurdeur voorgoed achter me dicht en bekwaam me in een hele andere toekomst. Dat laatste is een persoonlijke keuze waarover ik in deze blog al veel vaker heb geschreven.

Cultuurbreuk

Bemoeienis met de wereld van de boer vanuit de wereld daarbuiten zie ik voor het eerst in de tachtiger jaren. Als de gemeente inspecteert of de Hinderwetvergunning op orde is. Als er grootschalige ent-campagnes zijn waarvoor studenten in een cursus worden klaargestoomd en de bedrijfsvoering van de boer zomaar aan de kant geschoven. Als milieuorganisaties beginnen met het tegenhouden van elke nieuwe vergunningsaanvraag om meer vee te kunnen houden. Als het ministerie van landbouw voor het eerst probeert om de groei van de intensieve veehouderij te beteugelen. Als er boterbergen opdoemen, teveel mest op de akkers vlakbij en te weinig verder weg.

Nu zijn we veertig jaar verder en is de balans ‘landbouw – omgeving’ alleen maar verder uit zijn evenwicht geraakt. Hoe kan dat? Hoofdreden zie ik in de manier waarop tegenwoordig veranderingen tot stand komen, in relatie tot hoe dat in het verleden gebeurde. Het eerste dat in het oog springt is het tempo. Van geleidelijk aan en naar behoefte worden veranderingen tegenwoordig ver van de praktijk opgelegd en waar niet voldoende nagekomen en in het oog volgen jarenlange rechtszaken. Vervolgens wordt het platteland meer maakbaar gemaakt en iedereen die wil praat daarover mee. Via social media zelfs per direct, elke tel van de dag. Het accent verschuift van boer naar burger. Niet meer staat continuïteit van het plattelandsleven op de agenda. Emancipatie doet zijn intrede en laat dat nou een groot goed geworden zijn! Maar veel te weinig aandacht krijgt het vraagstuk wie de benodigde veranderingen mag dragen en hoe dat er dan in de praktijk uitziet. En laten we niet vergeten dat we ergens in de jaren van wederopbouw God hebben ingewisseld voor een heilig geloof in economische groei. Daar waar landbouwbeoefening eeuwenlang ploeteren voor weinig is geweest zou het boerenambt ineens een serieus verdienmodel kunnen worden. Misschien in enkele sectoren enigszins haalbaar, maar ik heb het nooit geloofd. Vergeten wordt niet alleen de boer, boerin, maar ook de omgeving, de grond, de draagkracht van bevolking, de volhoudbaarheid, de langere termijn. Al deze secundaire aandachtsvelden krijgen de rekening gepresenteerd die de multinationals innen. De ondernemende agrarische manager zet de toon en helpt bijna de boerengezinslandbouw om zeep. Maar denk dan nu niet dat je vanuit deze situatie zomaar opnieuw kunt beginnen om de tijd die achter ons ligt in één klap teniet te doen. En gelukkig is niet alles verloren. Er zijn genoeg sporen van leven die ertoe doen. Laten we de 21^e eeuw volop recht doen door de scheefgroei van de vorige eeuw geleidelijk aan rechter te trekken en zo als het ware ‘vooruit te gaan naar vroeger’ (met dank aan Paul Bos).

(Foto: Boerenprotest 2019)

Jack Steeghs