Ruim anderhalf jaar geleden overleed ons pap. Vorig jaar werd gaandeweg duidelijk dat ons mam niet meer naar huis kan komen en de jaren die voor haar liggen mag verblijven in een woon- zorgcentrum. ‘Dat zijn best veel veranderingen in korte tijd’, bedenk ik als enig kind, die vele jaren met hen leefde en werkte… Een blogserie over levenslessen van vroeger voor NU (4).

Op het eerste gezicht heb ik het vasten niet heel sterk van huis uit meegekregen. Schijn bedriegt. Het meest aanwijsbaar door de vele gesprekjes die ik met ons pap heb gevoerd ten tijde van de maatschap (1984 – 1994).

De maatschap: inhoud overdragen
De maatschap is een in de agrarische sector gebruikelijke ondernemingsvorm waarbij de oudere generatie – die het bedrijf wil overdragen – vooral kapitaal inbrengt en de jongere generatie – die het bedrijf wil overnemen – vooral arbeid inbrengt.
Met dit proces ontstaat er een geleidelijke overgangsperiode, waardoor de jongere generatie in een aantal jaren daadwerkelijk het bedrijf kan overnemen. Zeker in de kapitaalintensieve sector waarin ik opgroeide is het niet te doen om zonder een dergelijk gericht voortraject ‘in te stappen’.
Zo komt er tijdens de dagelijkse werkzaamheden, die de oudere en jongere generatie voortaan gericht met elkaar delen, veel inhoud in gesprek: als eerste vooral de geschiedenis van het bedrijf, hoe het huidige bedrijf vanuit vroeger opgebouwd is. En daarna volgt daaruit als vanzelf het toekomstperspectief met wat daarvoor aan stappen vooraf nodig is.

De maatschap lijkt op het eerste oog een strikt zakelijk traject. Als ik eerlijk ben zeg ik nu: dat is het vooral niet. Het is een persoonlijk traject met zakelijke aspecten in familiaire kring, dat een uitzonderlijk groot beroep doet op de communicatieve vaardigheden van alle betrokkenen.

Vasten: van het navolgen van strikte regels naar het doen wat nodig is, wat past
Zo komen mijn vader en ik op een gegeven moment te spreken over werken tijdens de feestdagen en de daaraan voorafgaande periodes zoals de Vastentijd als voorbereiding op het Paasfeest. Hoe het was en hoe het nu is.
Ik hoor van de praktijk van mijn opa, die in de Vastentijd op vrijdag geen vlees at – en ook geen vervangende levensmiddelen. Dat is niet handig in de tijd dat er juist veel handarbeid op het land gebeurt. Het kwam dan ook regelmatig voor dat opa uitgeput achter de ploeg neerviel op het land. Opa bleef desondanks consequent vasten. Mijn vader schoof op – en kon dat ook makkelijker, want hij verruilde begin jaren zestig het paard voor de trekker.

Als ik hier nu over nadenk kan ik zeggen dat vasten voor mijn ouders, ten tijde van de maatschap, nog steeds telde: door zich geheel op het bedrijf te richten onthield men zich van vrije tijdsinvulling. Van vakanties, van echt tijd voor zichzelf, om maar wat te noemen. Als het ware was hun hele leven één lange periode van vasten die gericht werd op dat ene doel: bedrijfsvoortzetting door de volgende generatie.
Ik weet dat het destijds niet overal zo was. Bij ons was het dat in ieder geval wel.

Wat is gebleven: vermogen om vanuit de praktijk te kunnen overleggen over toekomst
In tegenwoordige boerengezinnen kom ik genoemde praktijk nauwelijks tegen. De wereld spreekt nu direct mee op het erf, vaak vanuit gezinsleden die inkomen van buitenshuis inbrengen, waardoor de meer ‘contemplatieve’ manier van boeren buiten beeld is geraakt. Het zijn andere tijden geworden. De band tussen de kerkelijke kalender en het boerenleven is er nog, maar voor een klein deel van de boerenberoepsbevolking.

Wat nog steeds in samenwerkingsprocessen speelt en niet altijd de aandacht krijgt die het verdient: voldoende met elkaar afstemmen van de inhoud van alle werkzaamheden, van de bedrijfsvoering. Zo nodig een cursus volgen om meer communicatieve vaardigheden op te doen en deze gericht inzetten. Met collega’s afstemmen wat jij voelt, wat jij wil. Wat het collectief wil hoeft alles behalve jouw keuze te zijn. Daar is niks mis mee. Integendeel. Onze tijd vraagt daarom.

(foto: visual hunt, Graham and Anna Maxwell)

Jack Steeghs