November vorig jaar verscheen bij uitgever de Bezige Bij ‘Blauw Wit Rood – de boerenopstand als spiegel voor Nederland’ van de hand van Karel Smouter. Ik sprak journalist Smouter (NRC) drie jaar geleden. Naar aanleiding van enkele tweets vroeg hij me toen hoe het verder moet met de boeren. Wat hebben boeren nodig om verder te komen? Een inzicht uit dit gesprek – dat ik hier niet ga verklappen – neemt hij op in zijn boek. Onderstaand wat dit boek van Smouter nu bij mij oproept.

De goedheiligman deed ook op het laatste heerlijke avondje weer zijn best. Een van zijn cadeaus blijkt het boek van Karel Smouter. Wie mij een beetje kent snapt dat ik het niet lang onaangeroerd kon laten liggen. Het boek leest ruim binnen de tijd die nodig is om met een trekker vanuit het platteland in het oosten naar een protestmanifestatie in Den Haag te rijden.

In de proloog (‘Hoe hangt de vlag erbij?’) lees ik dat nu niets minder dan de toekomst van onze kinderen op het spel staat. Het platteland draait al lang niet meer alleen om boeren en een welverdiend belegde boterham, ook draait het platteland niet om de natuur of de economie: vandaag staat onze gezámenlijke omgang met de aarde op het spel. En met dat gezamenlijke is een hoop mis. Bijna verzuchtend zegt Smouter aan het eind van zijn boek dan ook: ‘Onze samenleving verdient een beter gesprek met zichzelf’.

Ik weet nog van die keer in 2012 dat ik als diaconaal werker in het aartsbisdom een open avond wilde beleggen, samen met de plaatselijke pastor. Aanleiding: activisten hadden illegale filmopnamen gemaakt in meerdere varkensstallen en ‘misstanden’ met naam en adres op het internet geplaatst. Ongehoord. De avond werd belegd om dorpelingen een stem te kunnen geven, een gepijnigd hart te verzachten… er kwam niemand op deze avond af. Tijden veranderen snel. Smouter beschrijft de start van het Farmers Defence Force en andere actiegroepen. De aanleiding is vergelijkbaar met het initiatief dat ik in 2012 samen met een collega nam, de sentimenten alles behalve. Waar tot voor kort de coöperatieve landbouworganisatie LTO samen met boerenpartij CDA als de belangrijkste stemmen van en voor het platteland werden gezien is dat vertrouwde beeld in korte tijd gekanteld: naar FDF, Agractie en de Boer Burger Beweging. We leven tegenwoordig in een tijd waarin de loopgraven worden herontdekt, standpunten uitvergroot en een gezamenlijke verantwoordelijkheid steeds verder uit het zicht verdwijnt. Smouter beschrijft de emanciperende werking van de nieuwe stemmen. Een groot goed. Ikzelf denk meteen aan de emanciperende beweging die de boerenrockgroep Normaal in de jaren zeventig en tachtig in gang zette:

die olde leu bedoeld ’t goed moar zie wet niet wat ze ow andoet
oh Alie oh Alie
as i-j 18 bunt is ’t goed dat i-j eiges wet wat i-j doet
oh Alie oh Alie
weg met orde en gezag, i-j wet zelf wel wat kan en mag
oh Alie oh Alie
weg met al die goede zeden want wi-j leaft niet in ’t verleden
oh Alie oh Alie

(fragment uit ‘Alie’, 1977)

Tijdens het lezen van ‘Blauw Wit Rood’ heb ik voortdurend de katholieke sociale traditie in mijn achterhoofd. Daar waar Smouter zich afvraagt wie de eigenaar van Nederland is en wie de microfoon hanteert, denk ik aan het ‘ingeschapen’ streven van alle mensen van goede wil om te bouwen aan een samenleving waar de waardigheid van alle leven (inclusief de aarde) leidraad is, het goede samenleven telt, waar verantwoordelijkheden middenin de praktijk worden gelegd, waar de sterkste schouders de meer kwetsbare dragen, waar gezien wordt als mensen niet (meer) mee kunnen doen of toegang tot niet te missen middelen ontberen.

In ons land lijkt bijna niemand te weten van genoemde sociale traditie, net zomin als redelijke middenpartijen politiek enige aandacht wordt vergund. Komt het antwoord zoals het tegenwoordig klinkt van de flanken? Nee. Is het tijd voor iets nieuws? Ja. En het antwoord is er al, verhuld in de huidige realiteit. Onthulling volgt vanuit een ieder die stappen ten goede wil zetten. Onthulling volgt voor allen die niet ophouden te onderzoeken wat goed is, wat weg kan en evenmin te beroerd om zich te laten overtuigen door gegroeide of veranderende zienswijzen.

Jack Steeghs