Bijna 3 jaar geleden overleed ons pap, 2 ½ jaar geleden werd duidelijk dat ons mam niet meer naar huis kan komen en de jaren die voor haar liggen mag verblijven in een woon- zorgcentrum. ‘Dat zijn best veel veranderingen in korte tijd’, bedenk ik als enig kind, die vele jaren met hen leefde en werkte… Een blogserie over levenslessen van vroeger voor NU (20).

Marktwerking. Een ongemakkelijke realiteit. Ik heb het begin ervan als jonge zoon meegemaakt en zit er later als jonge boer mee in mijn maag. Nu, drie decennia later, verbaas ik me erover dat marktwerking door meerdere belangenbehartigers als een vanzelfsprekend concept wordt gezien voor boeren zonder marktmacht. Dan denk ik meteen: Wie heeft hier belang bij?

Eerste tekenen

In 1967 trekken mijn ouders nieuwe sporen: er wordt definitief afscheid genomen van het gemengde bedrijf van mijn grootouders. Er wordt gekozen voor specialisatie: de varkenshouderij heeft op de arme zandgrond in Brabant toekomst. Voor mijn vader is deze beslissing in die tijd geen keuze vanuit het hart, eerder een door diverse coöperaties ingegeven route, die het verdient om aangegaan te worden. Want er moet ook straks geld verdiend worden, uiteraard.

Nieuwe technieken maken mogelijk dat landbouwbeoefening steeds minder afhankelijk wordt van weer en wind, grillen van dierziektes, eventueel personeel en verstoord marktevenwicht. Productieprocessen worden meer beheersbaar en maakbaar. Laat dus het groeiende kapitaal zijn werk doen en word ondernemer! Nog het mooist geïllustreerd door managementadviezen zoals ‘zorg dat je bij de beste 20% van de sector behoort’.

Afhankelijk worden óf afhankelijk zijn?

In de jaren dat ik opgroei is het marktdenken een oplossing voor veel problemen geworden, waarbij betrokkenen op de werkvloer steeds meer zeggenschap inleveren ten gunste van allerlei partijen en organisaties. Later gaan ook steeds meer collega’s eenzelfde gedrag vertonen, merkbaar als er onderlinge afspraken gemaakt mogen worden.

Op tal van terreinen heb ik de toenemende marktwerking in de dagelijkse praktijk geproefd:

• In- en verkoop van vee
• Inkoop van voer en andere benodigdheden
• Afzet van drijfmest
• Inkoop van medicijnen en geneeskundige handelingen
• Gewasbeschermingsmiddelen
• Akkerbouwteelten

Net als kwetsbaarheid is afhankelijkheid iets positiefs in een mensenleven, omdat het aanzet tot meer menswording zoals wij bedoeld zijn: het leven zie ik als een weg waarop mensen ondervinden wat de persoonlijke balans is tussen zelfstandige ontplooiing en sociale bekommernis. Geld verdienen hoort daar uiteraard bij.

Maar afhankelijkheid wordt uiterst negatief in een door eenzijdige zakelijke belangen georiënteerde markt. Dan wordt afhankelijkheid een soort van zinkgat op je levensweg: je hebt het niet door totdat ineens de bodem onder je voeten weg dreigt te vallen en je weet dat je voor je overleving alleen maar terecht kunt bij de partijen die jou in die positie hebben gebracht.

Dat is het grote verschil tussen afhankelijk worden gemaakt of er zelf voor kiezen.

De markt heeft maar een doel: meer voor minder. Het kan altijd anders: spreek je uit!

Ik ben geen tegenstander van marktwerking maar zie dat ongelijkwaardige verhoudingen en de plek in een gegeven sector betrokken partijen afhankelijk van elkaar maken en overlevert aan de goede wil en de grillen van de markt. Maar de markt heeft maar een doel: meer voor minder. De markt heeft geen moraal en speelt steeds meer op een schaal waar geen overheid aan te pas komt. Hooguit als brandjesblusser of pleisterplakker.

Organisaties kunnen voorzieningen treffen, maar de meeste boeren hebben een overzichtelijk gezinsbedrijf dat niet te vergelijken is met een multinational waarvan de leiding niet hoofdelijk aansprakelijk is in tijden dat er medeleven gevraagd wordt.

(Foto: visual hunt, janwillemsen)

Jack Steeghs