Bijna 3 jaar geleden overleed ons pap, 2 ½ jaar geleden werd duidelijk dat ons mam niet meer naar huis kan komen en de jaren die voor haar liggen mag verblijven in een woon- zorgcentrum. ‘Dat zijn best veel veranderingen in korte tijd’, bedenk ik als enig kind, die vele jaren met hen leefde en werkte… Een blogserie over levenslessen van vroeger voor NU (19).

Vandaag een iets langere bijdrage, over het kruispunt van ‘Goede Vrijdag’, gericht op de ‘boerengezinslandbouw’ (een brede waaier van landbouwbeoefening vormgegeven vanuit boerenerven, economisch meer en minder zelfdragend).

Voor al die gezinsbedrijven

die worstelen met persoonlijke vraagstukken

reik ik vandaag Goede Vrijdag aan.

Vanuit geloofsinhoud

zoekend naar een eigentijdse betekenis

vanuit aanwezige kracht en hoop.

Mensen en organisaties zijn levend gegeven

Opkomst, bloei en ondergang (in samenhang met een vierde fase: de opgang naar een nieuwe bestaansorde) is een organisch gegeven dat we allemaal herkennen. Misschien nog het gemakkelijkst voorstelbaar in de afwisseling van de vier seizoenen winter, lente, zomer en herfst. Ook in ieders persoonlijke leven zijn dergelijke fases aan te wijzen. De frisheid van de jonge jaren, het afbouwen op gevorderde leeftijd en de dragende fase tussen beiden in. Leven is organisch en nooit volledig maakbaar.

De grote reductietruc… totdat Goede Vrijdag aanbreekt

De afgelopen halve eeuw is er op boerengezinsbedrijven iets bijzonders aan de hand: de brede waaier van persoonlijk georiënteerde bedrijfsuitoefeningen – met meer en minder economische draagkracht, is geëvolueerd naar een schakel binnen het ‘agrarische bedrijfsleven’. Er is de afgelopen halve eeuw ontegenzeggelijk meer maakbaarheid in het leven gekomen. Maar niet voor iedereen. Vanwege de beperkt geworden sturing vanuit de plaatselijk beschikbare inhoud noem ik deze professionaliseringsbeweging schertsend: ‘de grote reductietruc’.

Vanuit het perspectief van boerenerven is er steeds minder grip en steeds meer afhankelijkheid. De gevolgen zijn ingrijpend: een verlies van alle praktisch voorhanden zelfkennis, van veerkracht en draagkracht, van samen-leven. Omdat het persoonlijke niet langer als eerste wordt aangesproken, niet langer als eerste gewaardeerd. Binnen een samenleving die maakbaar is gemodelleerd wordt het persoonlijke afgeleid van de grootste gemene deler. En die grootste gemene deler wordt gebracht als enige weg. Het is bijna wiskunde.

Professionalisering brengt veel goeds met zich mee maar zegt over sommige persoonlijke verworvenheden als het ware: ‘Als we het er niet meer over hebben is het er niet – laten we dat stukje maar doorschuiven naar het privéleven…’ Dat kan werken. Maar dan wordt het Goede Vrijdag.

Kruispunt onderweg

Mijn ouders nemen in 1962 het gemengde bedrijf van de ouders van mijn vader over. Wat ik vanuit gesprekken weet: een echt familiebedrijf, met paarden, kippen, koeien, groentegewassen. Van alles wat, zelfvoorzienend met als inkomstenbron vele producten die via een van de coöperaties worden afgezet.

Er is in die tijd stromend water, telefoon en iets van een beginnende mechanisatie. En verder wordt er vanuit een goede geest (kerk) volop vertrouwd, is de levensoriëntatie vooral plaatselijk en reikt de radio (en heel snel tv) een oor (en oog) op de omringende wereld…

Een kleine en behoudende wereld, maar opa vindt het bedrijf dat hij overdraagt heel wat. Hij is er tevreden mee. Hij heeft de armoede van de jaren dertig en de oorlog bewust meegemaakt en ziet dat het na 1962 allemaal heel anders moet: groter, efficiënter, moderner, met minder handarbeid, met meer gebruik van vreemd kapitaal, minder gericht op zelfvoorziening… Deels snapt hij dat, want zijn rug is al vroeg versleten. Als hij in 1962 stopt is opa fysiek echt op, met 65 jaar een oude man.

De buitenwereld reikt voortaan een nieuwe horizon aan en zet de norm. Ik kan het niet korter uitdrukken dan met die ene uitspraak die ik steeds vaker zal horen: ‘Er moet geld gemaakt worden’.

Het kruis van Goede Vrijdag

Het is Goede Vrijdag vandaag. Dat is een zwarte vrijdag, met perspectief. Want de held van het grote verhaal sterft aan het kruis. Tegelijkertijd leeft er bij vele betrokkenen het besef dat dit niet het laatste teken kan zijn. Er moet perspectief van leven zijn. God weet waar dat vandaan komt. Er wordt later vast en zeker ergens een nieuwe ruimte geopend, als ware er een nieuwe scheppingsdaad. Er zal beweging komen, een echte verandering van binnenuit. Het zal klein beginnen, zichtbaar voor wie durven te kijken met andere ogen en verborgen voor hen die het oude blijven omarmen. Op de zwartste dag van het jaar is er een beginnende hoop dat het zwartste zwart niet de laatste kleur zal zijn.

De kracht van Goede Vrijdag: geld hoort niet gemaakt te worden maar verdiend

De huidige boerengezinslandbouw heeft Goede Vrijdag nodig. Een dag die markeert dat een op winstmaximalisatie gerichte economische groei altijd dood loopt. Dat er een keerzijde zit aan vermarkten, dat op dezelfde weg doorgroeien de adem beneemt, mensen kwetsbaar maakt, mensen tegen elkaar opzet. Samenvattend: geld hoort niet gemaakt te worden maar verdiend of vergund.

Het is Goede Vrijdag vandaag. Laten we deze zwarte dag niet zomaar laten verlopen als een gewone werkdag. Laten we eerst bewust stilstaan bij alle tekort die nu vraagt om verlossing en vernieuwing. Daarna mag het Pasen worden.

(Foto: visual hunt, dietmut)

Jack Steeghs